Imam Muhamed Sytari
Myfti i Zonës Shkodër

 Ditën e mërkure, më 18 janar 2012, kisha planifikuar të zhvilloja një inspektim të detajuar në zonën, ku shtrihet xhamia e Zogajve, buzë liqenit të Shkodrës. Pamja që të shoqëron nga momenti që ke kaluar Urën e Bunës dhe je drejtuar fillimisht për në Shirokë e më pas drejt Zogajve, është shumë tërheqëse. Kjo periudhë e vitit ka bukuritë e veta, të cilat nuk është e vështirë të preken e të shijohen, teksa rrugëton drejt këtij destinacioni. Nga njëra anë Taraboshi me madhështinë e tij, nga ana tjetër Buna me pamjen e saj, si një pasqyrë që reflekton shumëçka nga një qytet dhe njërezit e tij...
           
Te xhamia, më pret imami i saj Ylber Rupa. Së bashku, të shoqëruar edhe nga administratori dhe menaxheri i Myftinisë, nisim të hulumtojmë e të shkelim terrenin e vakëfit të kësaj lagje të harruar në një cep të largët të qytetit, me të cilin e ndan një liqen e madh, sa vetë harresa e këtij qyteti...
           
Nga xhamia duket qartas një pjesë e zaptuar e këtij vakëfi. Si një skelet kufome, qëndron në këmbë një ndërtese trekatëshe, nën këmbët e së cilës gjunjëzohet nderi i një pushteti gafil, që është kthyer tre herë duarbosh, në fushatat e tij për të kthyer në vend një të drejtë të shenjtë të muslimanëve në këtë zonë...
           
Një Zot e di, se kur do të soset durimi i jonë në rrugën e gjatë e të përbaltur nga faktorë jashtë komunitetit e vullnetit tonë, për të pastruar një herë e mirë vakëfin e shenjtë nga kjo kolerë zaptuesish që nuk e kanë frikë Zotin dhe që nuk e kuptojnë se harami nuk ka bereqet, fundin e ka bjerrës...
           
Xhamia e Zogajve është e rrethuar gjithandej nga varre të vjetra të muslimanëve të saj. Diku, nën një cep guri, në mesin e shkurreve, myshqeve dhe bimëve të egra që i kanë marrë frymën, pushon një “merhum” a “merhume”... Diku tjetër, një gur i rrumbullakët, si një çallmë e vjetër, dëshmon se pranë tij, një imam a hoxhë, ka pushuar së thirruri njerëzit në fenë e All-llahut. Tashmë, ka rrugëtuar me shpirtin e tij drejt mëshirës hyjnore dhe është bërë pjesë e së shkuarës që lexohet a preket në librat e historisë...
           
Historia e gurëve të varreve në Zogaj është interesante. Gjithandej, edhe në muret e ndërtesave të ndryshme, si shkolla e lagjes, posta e ndonjë objekt tjetër, gurë të ndryshëm me shënimet përkatëse janë shkrirë në ndërtesë, duke i dhënë asaj shpirt trashëgimie e ngjyrë historie të vjetra me shkrime arabo-osmane...
           
Teksa i vizitoj nga afër dhe i prek me dorë, më duket se në të njëjtën kohë prek edhe shpirtin e një kohe dhe një vendi, ndryshe nga koha dhe vendi në të cilin ndodhem aktualisht. Më duket se nëpërmjet kësaj prekje, ndjej frymën e  besimit të paraardhësve muslimanë të kësaj zone... Ata duken të zemëruar, teksa shohin se ndonjë nga pasardhësit e tyre është kthyer në zaptues të asaj që ata vetë i dhuruan xhamisë... Ndjehen të fyer, kur shohin se ezani nuk i afron më me shtëpinë e All-llahut shumë prej trashëgimtarëve të tyre dhe... zemërimi ngurtësohet, ftohet dhe mbetet i vetëm në një mur, mbi një varr, a bri liqenit, nga valët e të cilit lagen çdo ditë gurët e zemëruar të shumë prej varreve të vjetra të kësaj toke...
           
1233 hixhri. Para duarve, më del një gur varri që dëshmon se nën tokën, që sapo e kemi shkelur pushon një njeri, që ka ndërruar jetë këtu e 200 vjet më parë. Se si ndjehesh, teksa prek një gur varri dyqind vjeçar. A thua vallë, dyqind vjet pasi të jemi larguar nga kjo botë, dikush, me besim në All-llahun dhe dëshirën e shërbimit ndaj kësaj feje, do të kalojë pranë varreve tona, duke i prekur gurët e duke lexuar një lutje mëshire..!?
           
Pak më tutje, mbi një varr shënohet viti 1205, pastaj viti 1206, më pas viti 1258 e shumë të tjerë. Varrezat e këtij vendi janë të lashta, mbi dyqind vjeçare. Gurët e gdhendur bëhen dëshmitarë besimi dhe trashëgimtarë të një amaneti, që në vetëvete thërret me të madhe që të ruhen gjurmët e të mos prishet besa e besimit...
           
Në mesin e ca shkurreve dhe ferrave të larta, duket koka e një varri, të cilin të gjithë e dijnë se është më i veçanti i krejt varreve të tjera. Është i lashtë, aq sa me vështirësi mund të dallohet data e tij... Në ballë të këtij guri të lartë, lexohet dëshmia e një trimi, një heroi, një muslimani të përkushtuar që dha jetën e tij në rrugë të All-llahut... “Shehidi i All-llahut...”, është shënimi mbi këtë varr, që ngjall respekt dhe përulje nderimi, ndaj një shehidi shkodran, që vetëm All-llahu e di më së miri se përse e ka marrë këtë llagep fisnik e këtë vulë burrërie... Teksa lexoj një “Fatiha” mbi varrin e shehidit në Zogaj, kujtesa më merr për dore drejt Çanakalasë, atje larg në Anadoll, ku pushojnë shumë shehidë, në mesin e të cilëve edhe disa të rinj shkodranë, të cilëve u kam lexuar nga një “Fatiha”, shumë vite më parë, gjatë një vizite në vendpushimin e tyre të fundit të kësaj bote...
           
Duke shkelur mbi bregun e liqenit, ca punëtorë na përshëndesin. Janë të interesuar të na tregojnë diçka që e kanë zbuluar para pak ditësh, teksa gërmonin për të shtruar lulishten e re dhe pedonalen e lagjes. Janë dy koka gurësh varri. Kanë një formë të ngjashme me njëra-tjetrën, por ndryshojnë në madhësi. Nga pamja e parë duken si gurët e varrit të ndonjë prijësi fetar a udhëheqësi të kohës. Ajo që ka mbetur e shkruar mbi këta gurë të veçantë është një fjali në gjuhën arabe: “Ne ishim si ju...”. Pak më tutje, pjesë e një godinë është bërë edhe një gurë varri, shënimi i të cilit plotëson fjalinë e mbetur në gjysëm... Mbi të lexohet qartas, në gjuhën arabe: “Ai është I Gjalli që nuk vdes. Ne ishim si ju dhe ju do të bëheni si ne...”! Kjo është një e vërtetë e madhe që njerëzimi ruan mbi ndërgjegjen e vet që nga koha e Ademit (a.s). Të gjithë, herët a vonë do të bëhemi si ata, kujtimi i të cilëve ka ngelur në gur...
           
Kështu, hap pas hapi, teksa shkelim tokën e Zogajve, aty-këtu, një gur varri, një gjurmë shehidi, një plak i lashtë a një nënë e moshuar, tashmë të tretur në dhé, sikur na ftojnë në udhëzim, na këshillojnë të mos i kthejmë shpinën kësaj feje e këtij besimi, na nxisin ta kemi frikë Zotin, të mos na pushtojë bota zemrat, e... mbi të gjitha, të mos harrojmë thirrjen e gdhendur mbi gurë shumëshekullorë: “Ne ishim si ju dhe ju do të bëheni si ne”...